سلنیوم یکی از مواد معدنی کمیاب مهم برای سلامت انسان می باشد. این ماده معدنی در ساختار برخی از آنزیم ها شرکت کرده و همچنین در بسیاری از واکنش های متابولیک در بدن نقش دارد. سلنیوم موجب تقویت سیستم ایمنی می شود چون در خنثی کردن رادیکال های آزاد نقش دارد. رادیکال های آزاد تحت تأثیر محیط آلوده مانند هوای آلوده و یا استرس زیاد در بدن ایجاد می گردند.

اطلاعات کلی درباره سلنیوم:

سلنیوم بعنوان یک ریز مغذی یا عنصر معدنی کمیاب در بدن عمل می کند. مقدار آن در پوسته زمین از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. میزان آن در آب و غذا نیز بسیار متغیر است. به نظر می رسد که مردان نیاز بیشتری به این ماده معدنی دارند و نصف ذخیره سلنیوم در بدن آنها انباشته می شود. سلنیوم یک عنصر کریستالی تیره در گروه گوگرد می باشد. بعنوان یک آنتی اکسیدان عمل کرده و فعالیت زیستی آن بسیار وابسته به ویتامین E می باشد.

نقش سلنیوم در سلامت انسان :

– بعنوان یک آنتی اکسیدان مهم:

سلنیوم به همراه ویتامین E بعنوان یک آنتی اکسیدان غیر اختصاصی(عمومی) عمل کرده و از غشاهای سلولی و بافت ها محافظت می نماید.

– در جوانی و شادابی:

سلنیوم و ویتامین E فرایند پیری و سخت شدن بافت ها را آهسته کرده و یا ممانعت می نماید. سلنیوم در حفظ حالت انعطاف پذیری بافت ها که نشانه جوان بودن آنها است بسیار موثر است.

– در سنتز پروتئین های ویژه:

سلنیوم در سنتز پروتئین های ویژه ای بنام آنزیم های آنتی اکسیدان که در جلوگیری از آسیب سلولی نقش مهمی ایفا می کنند نقش دارد. حداقل ۲۵ آنزیم آنتی اکسیدانی شناخته شده اند. مهمترین این آنزیم ها گلوتاتیون پراکسیداز می باشد. این آنزیم بعنوان یک آنتی اکسیدان عمل کرده و از آسیب بالقوه گونه های فعال اکسیژن (ROS) به بدن جلوگیری می کند. یکی دیگر از این آنزیم ها از اسپرم در حال تکامل در مردان در مقابل آسیب اکسیداتیو محافظت می کند. آنزیم مهم دیگر در این گروه تیوردوکسین ردوکتاز می باشد که در بازیافت بسیاری از آنتی اکسیدانها مانند ویتامین C نقش ایفا می کند.

– در سلامت غده تیروئید:

یدوتیرونین دیودنیاز پروتئینی است که در بلوغ و تکامل هورمون غده تیروئید نقش دارد. سلنیوم در ساختار این آنزیم شرکت کرده و لذا در تکامل، رشد و متابولیسم طبیعی این غده نقش دارد. سلنیوم در تنظیم ترشح هورمون های تیروئیدی نیز نقش دارد.

– در سلامت رگ های خونی:

سلنوپروتئین P یک پروتئین وابسته به سلنیوم است که در پلاسما و نیز سلول های اندوتلیال رگ ها (سلولهایی که دیواره داخلی رگ های خونی را می پوشانند) یافت می شود. کار مهم این پروتئین، در انتقال پروتئین های دیگر است. همچنین بعنوان یک آنتی اکسیدان در محافظت از سلول های اندوتلیال در برابر آسیب ناشی از رادیکال آزاد عمل می کند.

– در سلامت عضله:

یکی از آنزیم هایی که در عضله یافت شده و در متابولیسم آن شرکت می کند، سلنوپروتئین W می باشد که حاوی سلنیوم در ساختار خود است. در همین زمینه مشخص شده است که سلنیوم در پیشگیری و درمان بیماری کشان (Keshan disease) بسیار موثر می باشد. این سندرم در منطقه کشان در چین که خاک آن فاقد سلنیوم کافی بوده، شایع گردید. این بیماری با تجزیه و از بین رفتن فیبرهای عضلانی قلب مشخص می گردد. زنان بویژه در سنین بارداری نسبت به این بیماری آسیب پذیر می باشند.

– در پیشگیری از سرطان:

برخی مطالعات علمی نشان می دهند که سلنیوم ممکن است در پیشگیری از برخی انواع سرطان موثر باشد ولی برای اثبات این امر نیاز به مطالعات بیشتری می باشد. یکی از سلنوپروتئین ها بنام sep15 در شبکه آندوپلاسمی سلول یافت می شود. این پروتئین عملکرد محافظتی داشته و در پیشگیری از سرطان نقش دارد.

– در تکامل اسپرم در مردان:

سلنیوم در سلامت جنسی مردان نیز اهمیت دارد. یکی از آنزیم های حاوی سلنیوم (سلنوپروتئین ها) فقط در بیضه ها وجود داشته و در اسپرماتوژنژ (تولید اسپرم) نقش دارد. سلنیوم می تواند موجب افزایش باروری بویژه در مردان گردد. همچنین نشان داده شده است که سلنیوم تولید اسپرم و نیز تحرک آن را افزایش می دهد.

– در سلامت سیستم قلبی – عروقی:

شواهد بدست آمده در مورد نقش سلنیوم در سیستم قلبی- عروقی همچنان در دست بررسی و مطالعه است. ولی نقش سلنوپروتئین P در سلامت سلول های اندوتلیال عروقی شناخته شده است.

– در تقویت سیستم ایمنی:

بنظر می رسد که سلنیوم موجب تحریک آنتی بادی ها پس از واکسیناسیون می گردد. سلنوپروتئین S، در جابه جایی پروتئین های بد تاخورده از شبکه آندوپلاسمی به سیتوزول نقش دارد. این پروتئین در پاسخ های ایمنی و التهابی بدن نیز نقش ایفا می کند.

کمبود سلنیوم

مقادیر کم سلنیوم می تواند افراد را در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان یا بیماری های قلبی- عروقی، بیماریهای التهابی و سایر وضعیت های مرتبط با افزایش آسیب رادیکال های آزاد مانند پیری زود رس و بیماری کاتاراکت چشم قرار دهد. ضعف عضلانی و یا از دست رفتن آن، کاردیومیوپاتی و التهاب در برخی موارد کمبود سلنیوم دیده می شود.

منابع غذایی برای سلنیوم کدامند؟

غذاهای گیاهی مانند سبزیجات معمول ترین منبع غذایی برای سلنیوم هستند. همچنین ماهی، گوشت قرمز، تخم مرغ و سیر نیز از منابع خوب غذایی برای سلنیوم به حساب می آیند.

چه کسانی نیاز بیشتری به سلنیوم دارند؟

توجه داشته باشیم که:

((سلنیوم بخاطر داشتن تأثیرات مفید در بدن، برای هر کسی مورد نیاز می باشد.))

– افرادی که در شهرها و مناطق آلوده زندگی می کنند.

– افراد سالخورده

– افراد مبتلا به اختلالات معده و روده مانند بیماری کرون

– بیماران مبتلا به فنیل کتونوریا (pku)

– افرادی که پوست شاداب و جوان می خواهند

تحقیقات صورت گرفته در رابطه با نقش سلنیوم در سلامت انسان:

۱- سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان

۲- تأثیر سلنیوم در بروز بیماری کشان

۳- تأثیر سلنیوم در پیش گیری از سرطان پروستات

۴- تأثیر سلنیوم در بیماری آسم

۵- تأثیر سلنیوم در پیشگیری از اختلالات خونی

۶- تأثیر سلنیوم در پیشگیری از بیماری برونشیت (Bronchitis)

۷- تأثیر عمومی سلنیوم در پیشگیری از سرطان

۸- نقش سلنیوم در درمان انواع سرطان

۹- تأثیر سلنیوم در کاهش خطر کاردیومیوپاتی

۱۰-نقش سلنیوم در پیشگیری از بیماری های قلبی- عروقی

۱۱-تأثیر سلنیوم در پیشگیری از اختلالات سیستم عصبی مرکزی

۱۲-تأثیر سلنیوم در پیشگیری از بیماری سیتیک فیبروزیس

۱۳-تأثیر سلنیوم در کاهش شوره موی سر

۱۴-تأثیر مکمل سلنیوم در بیماران دیالیزی

۱۵-تأثیر سلنیوم در پیشگیری از بیماریهای چشم

۱۶-نقش سلنیوم در کاهش فشار خون بالا

۱۷-تأثیر سلنیوم در بیماری ایدز (HIV)

۱۸-نقش سلنیوم در جلوگیری از بروز عفونت

۱۹-تأثیر سانیوم در ناباروری

۲۰-نقش سلنیوم در پیشگیری از بیماریهای کبدی

۲۱-تأثیر سلنیوم در پیری

۲۲-نقش سلنیوم در اختلالات جذب (گوارش)

۲۳-تأثیر سلنیوم در پانکراتیتیس

۲۴-نقش سلنیوم در افزایش قدرت فیزیکی و کیفیت زندگی

۲۵-نقش سلنیوم در بیماری روماتوئید آرتریت

۲۶-نقش سلنیوم در بیماران صرعی و کاهش حمله های تشنجی

۲۷-تأثیر سلنیوم در اختلالات پوستی

۲۸-نقش سلنیوم در پیشگیری از آفتاب سوختگی

۲۹-نقش سلنیوم در عملکرد غده تیروئید

۳۰- نقش سلنیوم در پیشگیری از دیابت

۳۱-نقش سلنیوم در پیشگیری از انواع بیماری های آرتریت